ثعلبة بن یزیدثعلبة بن یزید، راوی کوفی و فرمانده شرطه امام علی علیه السلام بود. ۱ - نسب و محل زندگی اونسب وی به بنی حِمّان از قبیله بنی تمیم می رسد و از این رو او را حِمّانی خوانده اند. [۲]
. سمعانی، ج۲، ص۲۵۷.
از شرح حال و سوانح حیات او اطلاع مختصری در دست است. در کوفه می زیست [۴]
. ابن حبان، کتاب المجروحین من المحدثین و الضعفاء و المتروکین، ج۱، ص۲۰۷.
و در دوران حکومت امام علی فرمانده شرطه وی بود. [۵]
. ابن جوزی، کتاب الضعفاء و المتروکین، ج۱، ص۱۶۱.
[۶]
. محمدبن احمد ذهبی، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، ۱۹۶۳ـ۱۹۶۴، ج۱، ص۳۷۱.
۲ - ثعلبة و نقل حدیثابن سعد نام او را در طبقه راویان حضرت علی علیه السلام ذکر کرده و او را دارای روایات اندکی دانسته است. احادیث ثعلبه از علی علیه السلام در منابع سنّی و شیعی آمده است و برخی از منابع ضمن وصف او به عنوان شیعه غالی،(در باره این اصطلاح نزد اهل سنّت رجوع کنید به تستری، قاموس الرجال) [۸]
تستری، قاموس الرجال، ج۱، ص۲۲.
در سماع او از علی علیه السلام تردید کرده اند. [۱۰]
ابن حبان، کتاب المجروحین من المحدثین و الضعفاء و المتروکین، ج۱، ص۲۰۷.
[۱۱]
محمدبن احمد ذهبی، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، ج۱، ص۳۷۱.
[۱۲]
مغلطای بن قلیج، اکمال تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۳، ص۱۰۲.
۳ - روایتی از امیرالمومنینبنا بر حدیثی از امام علی به روایت ثعلبه، پیامبر اسلام از عهدشکنی زودهنگام امت خود نسبت به حضرت علی خبر می دهد. [۱۳]
ابراهیم بن محمد ثقفی، الغارات، ج۲، ص۴۸۶ـ ۴۸۹.
این روایت در کتب شیعه و سنّی آمده است. [۱۴]
محمدبن عمرو عقیلی، کتاب الضعفاءالکبیر، سفر۴، ص۹.
۴ - دیدگاه برخی اهل سنت در باره روایات ثعلبهبخاری ضمن نقل این روایت، گفتار ثعلبه را، احتمالاً به سبب مشکوک بودن سماع وی از علی علیه السلام، پذیرفتنی ندانسته [۲۱]
قس مغلطای بن قلیج، اکمال تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۳، ص۱۰۲.
و این رأی او مورد استناد رجالیان بعدی قرار گرفته است. [۲۲]
ابن عدی، الکامل فی ضعفاءالرجال، ج۲، ص۱۰۹.
[۲۳]
محمدبن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹، ج۱۲، ص۴۳۹.
علاوه بر این، ابن حبان [۲۵]
. ابن حبان، کتاب المجروحین من المحدثین و الضعفاء و المتروکین، ج۱، ص۲۰۷.
معتقد است روایاتی که تنها وی از حضرت علی نقل کرده، قابل استناد نیست؛ ازاین رو، در برخی منابع سنّی، نام ثعلبة بن یزید در شمار راویان ضعیف و متروک قرار گرفته و احادیث او منکَر (حدیثی که مضمون آن مطابق مشهور نیست ) شمرده شده است. [۲۶]
محمدبن عمرو عقیلی، کتاب الضعفاءالکبیر، سفر۱، ص۱۷۸.
[۲۷]
ابن جوزی، کتاب الضعفاء و المتروکین، ج۱، ص۱۶۱.
[۲۸]
مغلطای بن قلیج، اکمال تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۳، ص۱۰۱.
۵ - دیدگاه برخی بزرگان اهل سنت در باره روایات ثعلبةاما در مقابل، برخی از بزرگان اهل سنّت نظیر نسائی، صاحب سنن، وی را ثقه و صدوق شمرده اند [۲۹]
محمدبن احمد ذهبی، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، ج۱، ص۳۷۱.
[۳۰]
ابن حجر عسقلانی، تقریب التهذیب، ج۱، ص۱۴۹.
و از نظر ابن عدی [۳۱]
ابن عدی، الکامل فی ضعفاءالرجال، ج۲، ص۱۰۹.
هیچ یک از احادیث او منکَر نیست.۶ - سایر روایات ثعلبةظاهراً ثعلبه فقط از علی علیه السلام روایت کرده است و کسانی چون حبیب بن ابی ثابت، سَلَمَة بن کُهَیل و حَکَم بن عُتَیبة از او روایت کرده اند [۳۲]
ابن ابی حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۲، ص۴۶۳.
[۳۳]
یوسف بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماءالرجال، ج۴، ص۳۹۹.
وی علاوه بر روایت پیش گفته، احادیثی را با موضوعات متنوع از امام علی نقل کرده است، از جمله پیش بینی نحوه شهادت آن حضرت، [۳۴]
ابراهیم بن محمد ثقفی، الغارات، ج۲، ص۴۴۴ـ ۴۴۵.
نهی استفاده از انگشتری طلا [۳۶]
محمدبن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹، ج۷، ص۷۹.
و عقوبت دروغ بستن به پیامبر [۳۷]
ابویعلی موصلی، مسند، ج۱، ص۳۸۳.
[۳۸]
سلیمان بن احمد طبرانی، طرق حدیث من کذب علی متعمداً، ص۴۲ـ۴۴.
همچنین طوسی [۳۹]
محمدبن حسن طوسی، الامالی، ص۲۱۷ـ ۲۱۸.
نامه هایی را از امام علی علیه السلام به معاویه و عمروعاص و فرماندهان نظامی، به نقل از ثعلبة بن یزید آورده است.۷ - منابع جهت مطالعه۱- ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۵ـ۱۳۸۷/ ۱۹۶۵ـ۱۹۶۷، چاپ افست بیروت ( بی تا. )؛ ۲- ابن ابی حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت ( بی تا. )؛ ۳- ابن جوزی، کتاب الضعفاء و المتروکین، چاپ ابوالفداء عبداللّه قاضی، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶؛ ۴- ابن حبان، کتاب المجروحین من المحدثین و الضعفاء و المتروکین، چاپ محمود ابراهیم زاید، حلب ۱۳۹۵ـ۱۳۹۶/ ۱۹۷۵ـ۱۹۷۶؛ ۵- ابن حجر عسقلانی، تقریب التهذیب، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۳؛ ۶- ابن سعد (لیدن )، الطبقات الکبری، ج۶؛ ۷- ابن عدی، الکامل فی ضعفاءالرجال، چاپ سهیل زکار، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۸؛ ۸- ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ـ۲۰۰۰؛ ۹- ابن کثیر، البدایة و النهایة، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۰۸؛ ۱۰- ابویعلی موصلی، مسند، چاپ حسین سلیم اسد، دمشق ۱۴۰۴/۱۹۸۴؛ ۱۱- محمدبن اسماعیل بخاری، کتاب التاریخ الکبیر، ( بیروت ? ۱۴۰۷/۱۹۸۶ )؛ ۱۲- تستری، قاموس الرجال؛ ۱۳- ابراهیم بن محمد ثقفی، الغارات، چاپ جلال الدین محدث ارموی، تهرانی ۱۳۵۵ ش؛ ۱۴- محمدبن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸؛ ۱۵- همو، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، چاپ علی محمد بجاوی، قاهره ۱۹۶۳ـ۱۹۶۴، چاپ افست بیروت ( بی تا. )؛ ۱۶- سمعانی؛ ۱۷- سلیمان بن احمد طبرانی، طرق حدیث من کذب علی متعمداً، اردن ۱۴۱۰؛ ۱۸- محمدبن حسن طوسی، الامالی، قم ۱۴۱۴؛ ۱۹- محمدبن عمرو عقیلی، کتاب الضعفاءالکبیر، چاپ عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴؛ ۲۰- محمدبن سلیمان کوفی، مناقب الامام امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیه السلام، چاپ محمدباقر محمودی، قم ۱۴۱۲؛ ۲۱- مجلسی؛ ۲۲- یوسف بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماءالرجال، ج ۴، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛ ۲۳- مغلطای بن قلیج، اکمال تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، چاپ عادل بن محمد و اسامه بن ابراهیم، قاهره ۱۴۲۲/۲۰۰۱؛ ۲۴- یاقوت حموی. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ثعلبة بن یزید»، شماره۴۲۴۴ |